WAŻNY WYROK TSUE W SPRAWIE KREDYTÓW I POŻYCZEK KONSUMENCKICH
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stale dąży do zapewnienia ochrony praw konsumentów. Szczególnie głośne stały się orzeczenia dotyczące kredytów indeksowanych do waluty franka szwajcarskiego. Jednak swoje rozstrzygnięcia TSUE wydaje również na płaszczyźnie kredytów i pożyczek konsumenckich.
W dniu 23.11.2023 r. zapadł kolejny prokonsumencki wyrok C-321/22. Trybunał w swoim orzeczeniu jasno wskazuje, że: zobowiązanie konsumenta do zapłaty nadmiernych pozaodsetkowych kosztów kredytu może stanowić nieuczciwy warunek umowny.
ZAWYŻANIE KOSZTÓW POZAODSETKOWYCH PRAKTYKĄ FIRM POŻYCZKOWYCH
Do Sądu Rejonowy dla Warszawy Śródmieście trafiły trzy sprawy, w których kredytobiorczynie złożyły skargę na działania firmy Provident Polska S.A. Wskazały one, że czują się pokrzywdzone ponieważ za udostępnienie kapitału, kredytodawca naliczył sobie w ich ocenie rażąco wysokie wynagrodzenie. Za udzielenie 220.000,00 zł kredytu, Provident naliczył prowizję w wysokości aż 63.870,97 zł. Dodatkowo prowizja ta została wliczona do kwoty kredytu. Odsetki naliczano zatem od kwoty nie 220.000,00 zł, a od 283.870,97 zł, co stało w sprzeczności z obowiązującym prawem.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wprowadzone przepisy dotyczące maksymalnej wysokości oprocentowania kredytów, stanowiły dla firm pożyczkowych ograniczenie w określaniu poziomu oprocentowania kredytu/pożyczki, co oczywiście przełożyło się na ograniczenie poziomu zysku dla takiej firmy. Jednak każdy przepis da się obejść. Firmy pożyczkowe – w tym Provident – pobierały dodatkowe koszty pozaodsetkowe np. prowizja za udzielenie kredytu/pożyczki, opłaty za nieterminową spłatę, ubezpieczenie kredytu/pożyczki. Niejednokrotnie kwoty te były rażąco wygórowane i dodatkowo doliczane do kwoty kredytu od której później naliczano odsetki.
Prawodawca od dłuższego czasu próbuje przeciwdziałać nieuczciwym praktykom pozabankowych instytucji pożyczkowych/kredytowych. W 2016 roku weszła w życie ustawa “antylichwiarska”, która w znowelizowanej wersji obowiązuje od 18 grudnia 2022 r. Zapewniono w niej ochronę konsumentów przed nadmiernym obciążaniem dodatkowymi kosztami. Wprowadzono też m.in. limity wysokości kosztów pozaodsetkowych, które wynoszą teraz maksymalnie 20 % zobowiązania w skali roku oraz 45 % całkowitej kwoty zobowiązania.
CZY NADMIERNE POZAODSETKOWE KOSZTY KREDYTU MOGĄ BYĆ NIEUCZCIWYM WARUNKIEM UMOWNYM ?
Kredytobiorczynie z opisanej wyżej sprawy, występując w postępowaniu sądowym, domagają się stwierdzenia nieważności warunków umowy kredytu zawartej z firmą Provident Polska S.A., dotyczących pozaodsetkowych kosztów kredytu. Ich żądania opierają się na przekonaniu, że warunki te są nieuczciwe ze względu na ich zawyżony charakter, który przekracza rozsądne granice i jest nieproporcjonalny w stosunku do kwoty udzielonego kredytu.
Stołeczny sąd rozstrzygający sprawę (w związku z powziętymi wątpliwościami), zdecydował się aby skierować do TSUE pytania prejudycjalne:
- Czy unijna Dyrektywa 93/13, chroniąca konsumentów przed nieuczciwymi warunkami w umowach, pozwala uznać za nieuczciwy warunek postanowienie z umowy kredytu konsumenckiego, na mocy którego przedsiębiorca przyznał sobie rażąco wysoką w stosunku do zaoferowanej usługi opłatę lub prowizję?
- Czy unijna Dyrektywa 93/13 oraz zasada skuteczności stoi na przeszkodzie przepisom krajowym wymagającym do uwzględnienia powództwa o ustalenie nieważności lub bezskuteczności umowy albo jej części wykazania, że konsument ma w tym interes prawny?
- Czy unijna Dyrektywa 93/13, a także zasady skuteczności, proporcjonalności i pewności prawa pozwalają na uznanie pożyczki za nieważną, jeżeli jedyny warunek określający sposób spłaty pożyczki zostanie uznany za nieuczciwy?
W swoim stanowisku Trybunał zaznaczył, że warunek umowny uznaje się za nieuczciwy, gdy prowadzi do znaczącej nierównowagi w prawach i obowiązkach stron umowy na szkodę konsumenta. Taka dysproporcja może wynikać z oczywistej nieproporcjonalności pozaodsetkowych kosztów, które obciążają konsumenta w stosunku do kwoty pożyczonego kredytu oraz w stosunku do świadczonych w zamian usług związanych z udzielaniem kredytu. Jednakże, zasadniczo ocena nieuczciwości warunku umownego jest możliwa jedynie w przypadku, gdy nie dotyczy on określenia głównego przedmiotu umowy ani relacji cenowej i wynagrodzenia za dostarczone towary lub usługi. To z kolei pozostaje w gestii sądu krajowego, który będzie zobowiązany zbadać, czy taka sytuacja ma miejsce w omawianej sprawie. W przypadku negatywnej odpowiedzi sąd krajowy musi także ocenić, czy przepisy krajowe jako regulacja zapewniająca wyższy poziom ochrony, umożliwiają taką ocenę.
W ostateczności, jeżeli sąd krajowy unieważni warunek związany z obowiązkiem spłaty w miejscu zamieszkania konsumenta (z uwagi na możliwość nielegalnego nacisku ze strony pożyczkodawcy), cała umowa może okazać się niemożliwa do wykonania i tym samym nieważna. Niemniej jednak, jeśli nieuczciwa część tego warunku może być wyodrębniona od pozostałej części, jej usunięcie może wystarczyć do przywrócenia równowagi między stronami umowy. W takiej sytuacji umowa może nadal obowiązywać, a konsument będzie mógł wybrać dowolny legalny sposób płatności, zgodny z prawem krajowym.
Reasumując, orzeczenie TSUE z dnia 23.11.2023 r. otwiera możliwość eliminacji z umów kredytów konsumenckich, warunków uznanych za nieuczciwe – zwłaszcza jeśli chodzi o nadmiernie wysokie koszty pozaodsetkowe lub warunki dotyczące spłaty pożyczki. W efekcie końcowym, daje to możliwość unieważnienia całej umowy.
Wyrok ten jest potwierdzeniem, że linia orzecznicza TSUE jest od lat prokonsumencka. Skupia się na zabezpieczeniu interesów kredytobiorców w jak najszerszym zakresie. Dodatkowo jest to sygnał, że kredytobiorcy gotówkowi mogą spodziewać się kolejnych pozytywnych rozstrzygnięć, które są jeszcze przez Trybunał rozpatrywane (np. oczekiwanie na rozstrzygnięcie w sprawie C- 678/22 dotyczące naliczania odsetek od kosztów kredytu).
Anna Wróblewska
Koordynator ds. Rozwoju Projektu